ولادت حضرت زهرا(س)، یکی از روزهای بزرگ و معنوی در تاریخ اسلام است. حضرت فاطمه زهرا(س)، دختر پیامبر اکرم(ص) و حضرت خدیجه(س)، در بیستم جمادی‌الثانی سال پنجم بعثت به دنیا آمدند. این روز که با نام «روز مادر» و «روز زن» نیز شناخته می‌شود، در بسیاری از کشورهای اسلامی و به ویژه در ایران، با مراسم و جشن‌های خاصی همراه است.
مردم در این روز به تکریم و تجلیل از مقام والای مادران و زنان می‌پردازند و از فضایل اخلاقی و شخصیت بزرگوار حضرت زهرا(س) یاد می‌کنند. حضرت فاطمه زهرا(س) به عنوان نمونه‌ای از زنان کامل و الگو برای تمام مسلمانان شناخته می‌شود. ایشان با شخصیت و جایگاه والایی که در نزد خداوند و پیامبر(ص) داشتند، توانستند نقش مهمی در تبلیغ و ترویج دین اسلام ایفا کنند.
به مناسبت ولادت حضرت زهرا(س) خبرنگار آگاه با حجت‌الاسلام محمد حائری شیرازی، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر قرآن و حدیث در خصوص نظام اجتماعی در اندیشه حضرت به گفت‌وگو پرداخته است. در ادامه متن این مصاحبه را می‌خوانید:
آگاه: نظام اجتماعی در اندیشه دینی اسلام چه جایگاهی دارد؟
در اسلام، نظام اجتماعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابعاد دین شناخته می‌شود. احکام و تعالیم اسلام، از مسائل فردی تا قواعد جمعی، همگی با هدف ایجاد یک جامعه متعادل و الهی تدوین شده‌اند. از نگاه دینی، انسان موجودی اجتماعی است و سعادت او در گرو تعامل درست با دیگران است. بنابراین، دین اسلام نه‌تنها به رشد فردی افراد اهمیت می‌دهد، بلکه بر ساختارهای اجتماعی و روابط بین افراد نیز تأکید دارد.
در این راستا، ارزش‌هایی مانند عدالت، مهربانی، و تقوا به‌عنوان اصول بنیادین معرفی شده‌اند. عدالت در تعاملات اجتماعی باعث کاهش تبعیض و نزاع‌ها می‌شود، مهربانی روابط انسانی را تقویت می‌کند، و تقوا سبب می‌شود که رفتار افراد در مسیر الهی باقی بماند. این نگاه جامع به دین، از آموزه‌های پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) به‌ویژه حضرت زهرا(س) کاملاً مشهود است.
آگاه: احکام اسلام فراتر از معنویت فردی، چه تأثیرات اجتماعی دارند؟
یکی از نکات برجسته اسلام، تأثیرات اجتماعی احکام دینی است. بسیاری از عبادات و واجبات شرعی، به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که علاوه بر رشد معنوی فرد، موجب تقویت همبستگی اجتماعی و افزایش امنیت و عدالت در جامعه شوند. به‌عنوان مثال، نماز جماعت نه‌تنها باعث تقویت ارتباط انسان با خدا می‌شود، بلکه روحیه همدلی و وحدت میان مسلمانان را ارتقا می‌بخشد.
همچنین، احکام مالی همچون زکات و خمس، به برقراری عدالت اقتصادی و کاهش فاصله طبقاتی کمک می‌کنند. به‌طور خاص، زکات به توزیع ثروت در جامعه می‌پردازد و نیازهای محرومان را برطرف می‌کند، خمس باعث می‌شود منابعی برای امور اجتماعی و دینی در اختیار باشد. این احکام، علاوه بر جنبه‌های عبادی، نظام اقتصادی جامعه را نیز تقویت می‌کنند. حتی عباداتی مانند روزه و حج، فراتر از جنبه‌های فردی، در ایجاد یک فرهنگ جمعی مبتنی بر تقوا و اتحاد مؤثرند.
آگاه: حضرت زهرا(س) در سخنان خود، چه رویکردی برای تبیین حکمت احکام الهی ارائه می‌دهند؟
حضرت زهرا (س) در خطبه‌های خود، به‌ویژه در خطبه فدکیه، به‌صورت بسیار عمیق و جامع به بیان فلسفه احکام الهی می‌پردازند. ایشان با رویکردی حکیمانه، ارتباط میان احکام الهی و تأثیرات آن‌ها بر زندگی فردی و اجتماعی را روشن می‌کنند. به‌عنوان نمونه، در کلامی از ایشان آمده است: «وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ وَ الزَّکَاةَ زِیَادَةً فِی الرِّزْقِ» که در آن به اثر تربیتی و اجتماعی این عبادات اشاره می‌کنند.
این نگاه جامع به احکام، نشان می‌دهد که هر یک از آن‌ها پاسخی به یکی از نیازهای عمیق انسانی است؛ نیازهایی که چه در بُعد فردی و چه در بُعد اجتماعی، در تعامل با یکدیگر معنا پیدا می‌کنند. برای مثال، نماز، علاوه بر تربیت فردی، تأثیری عمیق بر نظم جامعه دارد و زکات، افزون بر کمک به مستضعفان، نوعی فرهنگ انفاق و همدلی را در جامعه گسترش می‌دهد. این دیدگاه، بر اهمیت شناخت دقیق فلسفه احکام و توجه به ابعاد چندلایه آن‌ها تأکید دارد.
آگاه: حضرت زهرا(س) در این حدیث چگونه به فلسفه احکام الهی اشاره می‌کنند؟
حضرت زهرا (س) در بیانی زیبا و جامع به فلسفه احکام الهی پرداخته و هر یک را با حکمت ویژه‌ای معرفی کرده‌اند. ایشان می‌فرمایند:
«فَفَرَضَ اللَّهُ الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْکِ وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْکِبْرِ وَ الزَّکَاةَ زِیَادَةً فِی الرِّزْقِ وَ الصِّیَامَ تَبْیِیناً لِلْإِخْلَاصِ وَ الْحَجَّ تَسْنِیَةً لِلدِّینِ وَ الْعَدْلَ تَسْکِیناً لِلْقُلُوبِ»
در این بیان نورانی، ایمان به‌عنوان راهی برای پاکی از شرک، و نماز به‌عنوان وسیله‌ای برای زدودن غرور و تکبر معرفی می‌شود. همچنین، زکات باعث افزایش رزق و رفع فقر در جامعه است، و روزه خلوص نیت و صبر در برابر خواهش‌های نفسانی را تقویت می‌کند.
نکته قابل توجه، جامعیت این کلام است که نه‌تنها به ابعاد معنوی، بلکه به تأثیرات اجتماعی و تربیتی احکام نیز پرداخته است. روزه، به‌عنوان تمرینی برای تقویت اراده، می‌تواند در مواجهه با چالش‌های اجتماعی نیز مؤثر باشد. همچنین، حج، با گردآوردن مسلمانان از سراسر جهان، نقش مهمی در ایجاد وحدت و همبستگی میان امت اسلامی دارد.
آگاه: نقش عدالت در آرامش افراد و انسجام جامعه از دیدگاه حضرت زهرا(س) چیست؟
حضرت زهرا(س) عدالت را یکی از ارکان اصلی نظام اجتماعی می‌دانند و می‌فرمایند: «وَ الْعَدْلَ تَسْکِیناً لِلْقُلُوبِ»
این عبارت، به اهمیت عدالت در ایجاد آرامش روانی در جامعه اشاره دارد. وقتی عدالت برقرار باشد، مردم احساس امنیت می‌کنند و از ظلم و تبعیض رها می‌شوند. عدالت، باعث کاهش نزاع‌ها و ایجاد اعتماد میان مردم و حاکمان می‌شود و این اعتماد، خود زمینه‌ساز انسجام اجتماعی است.
علاوه بر این، عدالت در تصمیم‌گیری‌ها و اجرای احکام نیز نقشی کلیدی دارد. حاکم عادل می‌تواند مردم را به هم نزدیک کرده و اختلافات را حل کند. به‌عنوان مثال، در جامعه‌ای که عدالت اقتصادی وجود داشته باشد، فاصله طبقاتی کمتر می‌شود و مردم احساس می‌کنند که حقوقشان محترم شمرده می‌شود. نگاه حضرت زهرا(س) به عدالت، نه‌تنها به‌عنوان یک فضیلت اخلاقی، بلکه به‌عنوان پایه‌ای برای ثبات و آرامش جامعه است که در سایه آن، دل‌ها به یکدیگر نزدیک‌تر می‌شوند.
آگاه: پیام نهایی این حدیث برای جامعه امروز چیست؟
پیام این حدیث برای جامعه امروز، بازگشت به اصول الهی و تطبیق زندگی اجتماعی با حکمت احکام است. حضرت زهرا(س) در پایان این حدیث می‌فرمایند:
«فَاتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ فِیمَا أَمَرَکُمُ اللَّهُ بِهِ وَ انْتَهُوا عَمَّا نَهَاکُمْ عَنْهُ.»
این جمله، دعوت به تقوا و پایبندی به اوامر و نواهی الهی است. جامعه‌ای که بر اساس تقوا و عدالت شکل گیرد، می‌تواند از بحران‌ها عبور کرده و به آرامش و پیشرفت برسد.
برای جامعه امروز، این حدیث الگویی برای بازسازی نظام‌های اجتماعی است. وقتی ایمان، عدالت، و طاعت الهی در رأس امور قرار گیرند، بسیاری از مشکلات اجتماعی و اقتصادی حل می‌شوند. در نهایت، پیام این حدیث آن است که جامعه انسانی، زمانی به آرامش واقعی دست می‌یابد که قوانین و ارزش‌های الهی در تمام سطوح زندگی به‌کار گرفته شود.
انتهای خبر/107968/