آگاه با برگزاری میزگردی با حضور کارشناسان گردشگری و مسئولان مرتبط با این حوزه به بررسی مسائل مختلفی از جمله تأثیرات فرهنگی- اجتماعی سوغات، مشکلات زنجیره تولید و توزیع، و ضرورت ارتباط بیشتر میان هویت شهری و محصولات سوغات پرداخت.
در این میزگرد کارشناسان با ارائه پیشنهادهایی مانند طراحی محصولات بر اساس هنر و هویت مذهبی شهر، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و اصلاح قوانین صادراتی، بر ضرورت اتخاذ رویکردی جامع برای توسعه پایدار بازار سوغات تأکید کردند. توجه به سلایق و نیازهای گردشگران، تقویت صنایع‌دستی و کاهش سهم واردات از دیگر راهکارهای مطرح شده در این نشست بود.
آرش قهرمان، عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی اظهار کرد: بحث سوغات از منظر فرهنگی اجتماعی، مقداری متفاوت با بحث اقتصادی این حوزه است، چرا که اساسا سوغات در بستر سفر ناظر به غیر است. به این معنا که شما در بازگشت از سفر برای آن بخش از جامعه که از سفر بازمانده‌اند، رهیادی از سفر تهیه می‌کنید و این یکی از مفاهیمی است که چون معمولا در سنجش قرار نمی‌گیرد، یک خلط معنایی نیز به وجود می‌آورد.
وی ادامه داد: در سنجش‌ها گاهی اوقات هر چیزی را که زائر یا گردشگر در مقصد خرید می‌کند «سوغات» می‌نامند. مثلا اگر گردشگر از یکی از برندهای چرم شهر مشهد یک کیف خرید کند آن را هم سوغات در نظر می‌گیرند در حالی که این کیف به لحاظ فرهنگی ناظر به غیر نیست، اما چون به عنوان یک خرید و کنش اقتصادی، بازار مقصد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، آن را سوغات می‌نامند و این موضوع به تفاوت میان معنای فرهنگی و معنای اجتماعی سوغات اشاره دارد.
قهرمان اضافه کرد: سوغات در طول تاریخ یک کارکرد اجتماعی فرهنگی داشته است، چرا که همیشه سفر یک حسی از نابرابری، بین کسی که تمکن مالی دارد و به سفر می‌رود و آن کسی که نمی‌تواند برود، ایجاد می‌کند و این حس با آن سوغاتی که فرد در بازگشت از سفر با خود می‌آورد و آن حس خوشایند که در شخص بازمانده از سفر ایجاد می‌کند، ترمیم پیدا می‌کند.
الزام اجتماعی خرید سوغات تابع زمان سفر است
وی با اشاره به اینکه می‌خواهد در بستر سفر به سوغات نگاه کند، گفت: گاهی ما با یک دید ایستا به مشکلاتی که در فرآیند تولید، توزیع، برندینگ و امثال این موارد در سوغات است، می‌پردازیم و گاهی نگاه ما به سوغات در بستر سفر است؛ به این معنی که به مثابه یک ساب‌سیستم که سیستم کل آن، سفر و گردشگری است و قاعدتا تحت تاثیر یک پلتفرم و بستر عام قرار می‌گیرد. بنابراین در بستر مورد بحث ما روندهای فرهنگی که سفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد، سوغات را نیز دستخوش تغییر می‌کند. به عنوان مثال الزام اجتماعی برای خرید سوغات، تابع زمان سفر است، یعنی سفرِ طولانی‌تر الزام اجتماعی برای خرید سوغات را بیشتر می‌کند و سفر کوتاه‌تر آن را کمتر می‌کند.
قهرمان افزود: یکی دیگر از روندهایی که سوغات را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد، در واقع معنای سفر است. هرچه‌قدر که ما سفر را فردگرایانه‌تر تفسیر کنیم و بپذیریم که یکی از روندهای فرهنگی کشور ما این است که سفر ابزاری برای لذت بیشتر است، آن وقت در این چهارچوب سهم غیر تنزل پیدا می‌کند و هرقدر که غیر سهمش تنزل پیدا کند سهم سوغات کمتر می‌شود.
تورم اقتصادی جامعه سهم سوغات در سبد سفر خانواده را کاهش می‌دهد
وی ادامه داد: روند موثر بعدی وضعیت اقتصادی جامعه است. هرچه‌قدر که رکود و تورم در وضعیت اقتصادی جامعه حاکم باشد، سهم سفر در سبد مصرف خانوار کاهش پیدا می‌کند و در ادامه سوغات از اولین ردیف‌هایی است که آسیب می‌بیند؛ چرا که بخش‌هایی از زنجیره سفر که مرتبط و ناظر بر سبک زندگی افراد است مانند اقامت، حمل و نقل و خوراک به راحتی تغییر نمی‌کند، اما سوغات راحت‌تر تحت تاثیر و تغییر قرار می‌گیرد.
عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی با اشاره به اهمیت در دسترس بودن سوغات خاطرنشان کرد: شبکه توزیع کالا به‌گونه‌ای تنظیم شده است که خاص بودن سوغات به مثابه کالایی که اینجا وجود دارد و جای دیگری نیست، پیامدهای کاهنده‌ای بر خرید گردشگر در مقصد دارد.
وی عنوان کرد: نکته بعد نیز ناظر به نحوه گذران اوقات فراغت گردشگر در مقصد گردشگری است. هرقدر گردشگردی ما تجربه‌گراتر شود، یعنی تلقی گردشگر این باشد که باید در مقصد گردشگری ویژگی‌هایی را تجربه کند و لذت‌هایی را ببرد و گردشگری را بر مبنای تجربیاتی از این دست معنا کند و اصالت ببخشد، سهم بخش‌های دیگر قاعدتا به شکل متعارف کاهش پیدا می‌کند که سوغات نیز نمونه‌ای از آن است. این روندها، روندهای هشداردهنده‌ای است که انعکاس تنزل مصرف سوغات را در مقاصد گردشگر پذیر دارد.
بهبود چرخه تولید و توزیع مسئله اصلی سوغات است
قهرمان با اشاره به اینکه در بحث سوغات با ۲ مسئله مهم روبه‌رو هستیم، اضافه کرد: چگونگی بالا بردن سهم تولیدات ملی و دیگری برجسته‌سازی عناصر هویت‌بخش در تولید سوغات از مسائل مهمی هستند که باید به آن‌ها توجه شود. مسئله اول ما را به سمت ترمیم چرخه تولید و توزیع سوق می‌دهد و مسئله دوم، ضرورت بازنگری به مفهوم هویت را می‌رساند که مسائل جدی را به دنبال دارد؛ آیا اساسا هویت شهر مشهد زیارتی است و یا در حال گذار از هویتی زیارتی به یک هویت مبتنی بر گردشگری مذهبی است؟ تلقی من این است که تقدم اصلی بحث سوغات، هویت نیست بلکه چگونگی بهبود چرخه تولید و توزیع است که باید مورد تمرکز و توجه بیشتری قرار گیرد.
ظرفیت بازار سوغات خراسان رضوی ۲.۷ میلیارد تومان است
مژگان ثابت تیموری، رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی خراسان رضوی اظهار کرد: هدف‌گذاری ما در بررسی‌هایی که از سال‌ها قبل در کمیسیون گردشگری انجام داده‌ایم و بر اساس آن برنامه‌ای را در قالب همایش سوغات ویژه خراسان رضوی در سال ۹۶ برگزار کرده‌ایم، این بود که «بسته سوغات» تعریف کنیم. در آن زمان ما هم به تاثیر فردی یا گروهی بودن سفر فکر کردیم، با این فرض که آیا فرد تنها سفر می‌کند سفر اولی است؟ آیا استطاعت مالی دارد و سطح خرید سوغات برای او تا چه حدی است؟ چه سنی دارد و از کدام مبدا وارد مشهد می‌شود؟ یعنی از لحاظ فرهنگی نیز بررسی کردیم که بسته سوغات را متناسب با گروه‌های مختلف مخصوصا اینکه سفر اولی باشند یا خیر، انتخاب کنیم.
وی افزود: در این زمینه بحث استطاعت مالی بسیار مهم است. برای مثال این را می‌توانیم در افرادی ببینیم که برای بار اول و یا فقط برای یک بار به مشهد ورود پیدا می‌کنند. آن‌ها برای این سفر از مدت‌ها قبل برنامه‌ریزی مالی کرده‌اند و در بازگشت، دست‌پرتر از افرادی باز می‌گردند که تعداد سفرشان بیشتر بوده و یا از لحاظ فرهنگی، ویژگی زیارتی بودن این سفر را در ذهن نداشته‌اند. این مورد نتیجه برآوردهایی است که از نظر اقتصادی در اتاق بازرگانی، توسط مرکز پژوهش‌ها انجام گرفته است. ما مجموعه‌هایی داریم که روی مسائل مربوط به حوزه سوغات و آن دسته از تولیدات استان که قابلیت سوغات شدن را دارند، کار می‌کنیم.
ثابت تیموری با اشاره به این نکته که به کمیسیون گردشگری برچسب صنایع‌دستی نیز اضافه شده است، خاطرنشان کرد: عملا هدف از این کار این بوده است که آن بخش از صنایع دستی که می‌تواند به عنوان سوغات ارائه شود، در بسته سفر قرار گیرد و منظور ما هر محصولی است که به عنوان سوغات قابل ارائه و خریداری باشد و یا به عنوان سوغات قابل صادرات چه خوراکی و چه غیرخوراکی، بافته‌های داری تا صنایع مرتبط با سنگ، چرم، منسوجات و ... پتانسیل‌هایی داشته باشد.
محصولات وارداتی ۸۰ درصد ظرفیت بازار سوغات را در اختیار گرفته‌اند
وی تصریح کرد: با توجه به برآوردی که در اتاق انجام شده است، ظرفیت بازار سوغات خراسان رضوی ۲.۷ هزار میلیارد تومان است. ۸۰ درصد ظرفیت بازار را نیز متاسفانه محصولات وارداتی به خود اختصاص داده است. در حال حاضر با توجه به افزایش نرخ ارز، تولیدکنندگان داخلی توانسته‌اند خود را بهتر در بازار نشان دهند و در رقابت مالی وضعیت بهتری داشته باشند.
وی افزود: بر اساس ماده ۳۹ آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات، زائران و گردشگران می‌توانند تا ۵۰ دلار، کالا به صورت شخصی و بدون عوارض، وارد یا خارج کنند؛ اما ماده ۳۸ همین آیین‌نامه می‌گوید که افراد در قالب پست می‌توانند هر محصولی را البته با نظر داشتن شرایط مخصوص به آن، جابه‌جا کنند. بنابراین یکی از دلایلی که نمی‌توان حجم مبادلات ریالی یا دلاری کالاهای سوغات را بالا برد، همین موانع است که باید مرتفع شود.
وی با اشاره به اینکه وظیفه اتاق بازرگانی، شناسایی مسائل مخل کسب و کار در حوزه‌های مختلف و حل و فصل آن‌ها است، اظهار کرد: اتاق بازرگانی بازوی مشورتی دستگاه‌های اجرایی است که همه بخش‌های مرتبط را برای موشکافی یک مسئله گرد هم می‌آورد، به یک جمع‌بندی رسانده و در شورا گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی که رئیس آن استاندار است، به طرح موضوع می‌پردازد. اگر آن موضوع در این شورا مصوب شود به دستگاه‌های اجرایی حاضر در جلسه برای پیگیری و اجرایی شدن، ابلاغ می‌شود. اتاق بازرگانی در یک سال و نیم اخیر توانسته است حداقل ۱۲ مسئله را به شورای گفت‌وگو برده و آن‌ها را حل و فصل کند.
ثابت تیموری با اشاره به سهم ۲۰ درصدی محصولات غیرخوراکی از ۵۰۰ میلیارد تومان گردش مالی سوغات استان گفت: همین درصد مبلغ بسیار قابل توجه‌ای را به وجود می‌آورد که می‌تواند چرخ کارگاه‌های کوچک صنایع دستی و تولید سوغات را بچرخاند، اما مشکل اساسی قوانین مخل سد راه بوده است؛ برای مثال ورود چمدانی کالا آزاد است و این مسئله برای اینکه ما تبدیل به قطب تولید یک کالا مثل جواهر و زیورآلات شویم مشکل آفرین است.
وی ادامه داد: در همین راستا سال گذشته میز طلا و جواهر در اتاق بازرگانی مشهد برگزار شد و بسیاری از مسائل حوزه صادرات و واردات، طرح موضوع و قرار بر حل و فصل موضوعات مختلف شد که بخشی از این مسائل هنوز مرتفع نشده است و امیدواریم با اقدامات مختلف این مشکلات را از سر راه صادرات و واردات برداریم و بتوانیم بازار متبرکات مربوط به زیورآلات و سنگ‌های زینتی را دست گیریم. در حال حاضر حتی زیورآلات تایلندی و پاکستانی با قیمت‌های بالا در بازار مشهد دیده می‌شود، اما محصول ایرانی به دلیل کمبود و یا عدم مواد اولیه و تجهیزات لازم برای تولید وجود ندارد.
ثابت تیموری تصریح کرد: ظرفیت بازار خراسان رضوی ۲۷۰ همت است که نشان می‌دهد با توجه به ورود حجم عظیم زائرین به مشهد، ما هنوز به جایگاه اصلی خود در فروش و برندسازی سوغات نرسیده‌ایم. همچنین باید به این نکته توجه شود که رهیاد و سوغات با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. وجود شناسنامه سوغات و کالای فرهنگی مذهبی نیز مسئله مهم دیگری است که باید روی آن کار شود.
نبود سوغات گره خورده با نام حضرت رضا(ع) در مشهد نقطه ضعف است
امیر مهدی حکیمی، مدیر موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی در خصوص موضوع سوغات عنوان کرد: ما از سوغات در سرزمینی صحبت می‌کنیم که به نام مشهدالرضا(ع) است. بسیاری از شهرهای مهم دنیا که المان خاص خود را دارند، سوغات به هویتشان گره خورده و افرادی که به آن مقاصد سفر می‌کنند، یادگاری از آن شهر برای بقیه می‌برند. مشهد نیز هویت خود را از وجود نازنین حضرت رضا(ع) دارد و با مسئله زیارت حضرت شهر شکل پیدا می‌کند، اما متاسفانه این شهر سوغاتی ندارد که با حضرت رضا(ع) گره بخورد و این نقطه ضعف سوغات در این شهر است.
وی ادامه داد: اگر بپرسید سوغات مشهد چیست، اولین چیزی که به ذهن آدم‌ها خطور می‌کند زرشک، زعفران و نبات است؛ کدامیک از این‌ها به هویت این شهر ربط دارد! این بی‌هویتی شهر بر مسئله سوغات نیز تاثیر گذاشته است. نکته مهم دیگر این است که ما در مشهد، گردشگر به معنای گردشگری نداریم، ما زائر داریم؛ افراد به عشق زیارت به این شهر می‌آیند. در مسئله زیارت در فرهنگ دینی ما اشاراتی به سوغات و یادگاری از سفر هم شده است که معنای دینی به آن می‌بخشد و اگر بخواهد تحولی در سوغات این شهر رخ دهد باید در ماهیت سوغات شهر، تغییری ایجاد شود.
مشهد بزرگترین گنجینه هنری جهان اسلام را در خود جای داده است
حکیمی افزود: کاری که ما در موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی کرده‌ایم این است که محصولاتی را که به هویت شهری مشهد ربط پیدا می‌کند، به سوغات این شهر اضافه و توجه ویژه‌ای به آن‌ها داشته‌ایم. مشهد شهری است که بزرگترین گنجینه هنری جهان اسلام را در خود دارد. ما در مکتب هنر رضوی مدت‌ها است که روی این موضوع کار می‌کنیم. تنها جایی که زیباترین و فاخرترین آثار هنری را می‌بینید که به طور مستمر و در حدود ۹۰۰ سال جریان تولیدشان ادامه داشته، حرم رضوی است. در حقیقت ما یک منبع الهام قوی در مشهد داریم؛ یک گنجینه هنری بی‌مانند که می‌توان از آن ایده‌های زیادی گرفت، در صنایع مختلف از آن استفاده کرد و آن را به سوغات زیارت تبدیلی کرد.
وی با اشاره به اهمیت گنجینه‌های هنری حرم مطهر رضوی در این زمینه، خاطرنشان کرد: استفاده مناسب از این ظرفیت می‌تواند سوغات زیارت را به طور کلی متحول کند، هم در بحث اقتصادی هم در طراحی و هم در اینکه این سوغات، یادی را به عنوان هدیه زیارت تداعی کند. این نکته دقیقا تفاوت سوغات مشهد با مراکز دیگر کشور است که سوغات را به معنا متصل می‌کند و به شکل مرسوم به سوغات مشهد نگاه نمی‌شود. من معتقدم که سوغات در مشهد هیچ وقت هویت اصلی خود را پیدا نکرده است و تا به این هویت متصل نشود همچنان دچار آسیب‌های زیادی خواهد بود.
حکیمی یادآور شد: گاهی عین یک مورد متبرک مثل «تربت» به مردم فروخته می‌شود که مشخصاً جایگاه ویژه‌ای ندارد، اما گاهی آن را تبدیل به یک اثر هنری می‌کنیم و فرآورده دیگری را در اختیار مردم قرار می‌دهیم که این اتفاق ارزش و جایگاه خاص خود را دارد. امتداد اجتماعی زیارت می‌تواند مردم را از جای جای ایران به هم متصل کند که این مورد در سوغات مشهد هم می‌تواند رخ دهد اما در حال حاضر سوغاتی که مشخصا به مشهد ربط پیدا می‌کند الزاماً سوغات متبرک نیست.
وی افزود: ما در سوغات این شهر نماد مشخصی از گنبد و گلدسته، پنجره فولاد، سقاخانه و یا نقاره‌خانه و امثال آن نداریم. از دل این نمادها، نقش‌های بی‌مانند و گنجینه‌های موجود در حرم، می‌توان هزاران اثر هنری دیگر تولید کرد که آدم‌ها را یاد حضرت رضا(ع) و این شهر مقدس بیاندازد و این همان معنای سوغات زیارت است.
حکیمی ادامه داد: این چرخه می‌تواند در بحث سوغات زیارت، حتی صنایع دستی ایران را جا به جا کند و تغییری جدی ایجاد کند. مورد مهم دیگر که باید به آن توجه شود، بهره‌وری وقف و نذر است. برای مثال اگر گل‌های اهدایی به حرم مقدس بعد از استفاده، تبدیل به یک محصول جذاب دیگر شود که افراد آن را خریداری کنند و هزینه آن دوباره به حرم رضوی بازگردد، هم فرد اهداکننده خوشحال‌تر می‌شود و هم خریدار، یک سوغات زیارتی با بهره‌وری جدید خریداری کرده است.
وی خاطرنشان کرد: البته منظور از این حرف حذف سایر سوغات زائر نیست. منظور من این است که نبود یک نماد منطبق با هویت مشهد یک نقطه ضعف است، این در صورتی است که اگر این نماد وجود داشته باشد مخاطب به آن توجه خواهد کرد. به همین دلیل معتقدم که این امر مغفول مانده است و باید به آن پرداخته شود. زمانی که به این موارد توجه و پرداخته شود، سبد بازار تغییر می‌کند و سهم سبد تولیدکننده داخلی و خارجی نیز تغییر خواهد کرد.
حکیمی افزود: خیلی چیزها در مشهد شکل گرفته و ماندگاری زائرین را افزایش داده است. زیارت با سیاحت هیچ مانعی ندارد. در روایات ما هم به تفریح سالم سفارش شده است. اما انگیزه اصلی گردشگر شهر مشهد در قدم اول زیارت و پس از آن سیاحت است. پس حوزه اصلی ما در این حیطه زیارت است و سایر حوزه‌ها باید به گردشگری زیارت اضافه شوند.
انجام مطالعات اقتصاد سوغات در مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی
وی عنوان کرد: فرهنگ و اقتصاد شهر مشهد از یکدیگر جدا نمی‌شود و اقتصاد بر مبنای فرهنگ و دین در این شهر شکل گرفته است. ما در آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی چرخه را برای تولیدکننده فراهم کرده و سبد فروش او را گسترش داده، فضا را برای دسترسی و عرضه محیا کرده‌ایم. برای ذائقه‌سازی و همچنین برندسازی و مباحث اقتصادی سوغات، مطالعات بسیاری انجام داده‌ایم، در طراحی نیز به طور جدی در کنار تولیدکنندگان کل کشور ایستاده‌ایم و از دانشجویان و استادان هنر کشور در این زمینه همکاری گرفته‌ایم. در موسسه سوغات‌هایی از محصولات دانش‌بنیان تا صنایع دستی گرفته، در قالب یک گنجینه هنری با پشتوانه معنایی و طراحی منحصر به فرد ایجاد می‌شود تا افراد به وسیله آن اثر به فرهنگ و معنای این شهر گره بخورند.
هویت و معنا بازار سوغات را می‌سازد
مدیر مرکز آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی ادامه داد: در ۴ سال اخیر گردش مالی موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی حدود ۵۰ برابر افزایش یافته است و ۶ ماه امسال بالغ بر ۶۰ میلیارد تومان بوده و این نشان از اهمیت توجه و عدم تفکیک فرهنگ از اقتصاد دارد. محصولات ما امروز وارد بازارهای جهانی شده و به صادرات رسیده و چیزی جز توجه و اهمیت به هویت فرهنگی و مذهبی برای ما ایجاد نکرده است. اگر به هویت مغفول در این شهر توجه نشود ضرر خواهیم کرد، چرا که این هویت و معنا است که بازار می‌سازد. اقتصاد مشهد را فرهنگ رقم زده است.
فعالان اقتصادی برای تولید وعرضه سوغات به شرایط بازار توجه می‌کنند
هادی رفیعی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی در ادامه جلسه عنوان کرد: از آنجایی که روی هویت شهر مشهد تاکید زیادی وجود دارد باید بگویم که به نظر من فراتر از این حرف‌ها، برنامه‌ای برای هویت این شهر وجود ندارد و به بارگاه مطهر رضوی نیز کم لطفی شده است و برنامه مشخصی برای آن وجود ندارد. اگر قرار است کارگاهی سوغات بسازد و یا زنجیره‌ای از فعالان حوزه اقتصادی محصولاتی را عرضه کنند، به نیاز بازار نگاه خواهند کرد و فضای فرهنگی غالبی وجود ندارد که آن‌ها را به سمت المان‌های فرهنگی و مذهبی سوق دهد.
وی افزود: حدود ۱۰ سال پیش در جریان یک مطالعه که چندین بار نیز تکرار شد، مشخص شد که سهم سوغات در سبد خرید گردشگران چیزی حدود ۲۰ درصد است. البته این رقم با توجه به تغییرات فصلی و عوامل دیگر به ۱۵ و ۲۵ درصد نیز می‌رسد. به لحاظ تعداد، سهم خوراکی‌ها بالاست و به لحاظ ارزشی حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد سبد هزینه سوغات را پوشاک تشکیل می‌دهد. گفتنی است چیزی حدود ۱۰ درصد را نقل، نبات و آبنبات و ۲۰ درصد را زعفران و زرشک در بر می‌گیرد، همچنین علیرغم پتانسیل بالای صنایع دستی سهم آن به لحاظ ارزشی در سبد هزینه زائران به دلیل قیمت بالا بسیار ناچیز است.
رفیعی تصریح کرد: تلفیق صنایع دستی با سوغات غالب مثل پوشاک، می‌تواند به افزایش سهم این بخش در سبد هزینه زائران بیانجامد و این کاری است که در بسیاری از کشورها انجام می‌شود. نکته دیگر آن که بسیاری از سوغاتی‌های مشهد تنها به این سبب که از یک شهر زیارتی خریداری می‌شوند برای مردم متبرک و ذاتا فرهنگی‌اند و همیشه نیازی به تفکیک‌های متنوع برای آن‌ها نیست.
کاهش قدرت خرید مردم باعث حذف سوغات از سبد خانوار شده است
وی ادامه داد: همچنین طبق ارزیابی‌های ما از سبد خرید گردشگران و زائران کمتر از ۴۰ درصد سهم سوغات مشهد مربوط به کالای خارجی است که یکی از دلایل این موضوع افزایش نرخ ارز است. نکته مهم دیگر کاهش شدید قدرت خرید مردم در چند سال گذشته است، حدود ۳۳ درصد از زائرین طبق نظرسنجی‌ها برای صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌ها به کم کردن سبد سوغات اشاره کرده‌اند. از نظر من ۲ دغدغه کلی در مورد سوغات وجود دارد، یکی مسائل مربوط به حوزه فرهنگ و دیگری میزان فروش کالای داخلی است که هر دوی این‌ها در گروی شناخت سلایق و ذائقه زائر و گردشگر بدون تعصب به کالایی خاص است.
انتهای خبر/96320/