ابعاد حقوقی جنایات 12روزه رژیم صهیونیستی/ مسیرهای ممکن برای پیگرد بین‌المللی اسرائیل

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری آگاه، در پی حملات آشکار و هدفمند رژیم صهیونیستی علیه تأسیسات، اماکن غیرنظامی و شهروندان ایرانی، بار دیگر افکار عمومی و نهادهای حقوقی این پرسش را مطرح کرده‌اند که چگونه می‌توان از ابزارهای بین‌المللی برای دادخواهی و پاسخگو کردن عاملان این اقدامات استفاده کرد؟

با گذشت 12 روز از این تجاوزات، پرسش درباره ظرفیت نهادهایی مانند دیوان کیفری بین‌المللی (ICC)، دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در رسیدگی به چنین جنایاتی، بیش از پیش مطرح شده است.

در همین راستا و با توجه به حساسیت حقوقی این موضوع، به سراغ محمود حبیبی، نایب‌رئیس اسکودا (اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران)، عضو هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگر شناخته‌شده در حوزه حقوق بین‌الملل رفتیم. این پژوهشگر که نویسنده چندین کتاب و مقاله تخصصی در زمینه عدالت کیفری بین‌المللی و حقوق بشر هم هست، در این گفت‌وگو به تبیین ابعاد مختلف حقوقی اقدامات اخیر رژیم صهیونیستی علیه ایران و همچنین ظرفیت‌های حقوقی جمهوری اسلامی ایران برای پیگیری این اقدامات در نهادهای بین‌المللی پرداخته است.

متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

آگاه: آیا از منظر حقوق بین‌الملل، ایران می‌تواند علیه جنایات اخیر رژیم صهیونیستی در دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) یا سایر مراجع بین‌المللی اقامه دعوا کند؟

ایران و اسرائیل هیچ‌کدام عضو دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) نیستند؛ بنابراین ایران علی‌الاصول نمی‌تواند علیه سردمداران اسرائیل شکایتی را طرح کند، چون ICC دولت‌ها را محاکمه نمی‌کند، بلکه صرفاً اشخاص را مورد تعقیب قرار داده و محاکمه می‌کند.

البته طبق بند سوم از ماده 12 اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی، دولت‌ها می‌توانند به‌صورت موردی و در یک بازه زمانی صلاحیت این دیوان را بپذیرند، همان‌طور که اوکراین از این بند استفاده کرد و شکایتی را علیه ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه مطرح کرد؛ هرچند اوکراین و روسیه هیچ‌کدام عضو ICC نبودند. لذا کشورمان هم می‌تواند طبق این بند از اساسنامه دیوان، شکایتی را علیه بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم غاصب صهیونیستی مطرح کند.

آگاه: با توجه به اینکه ایران عضو اساسنامه رم نیست، چه گزینه‌هایی برای پیگیری حقوقی در برابر اسرائیل در چارچوب نهادهای بین‌المللی وجود دارد؟

طبق ماده 36 اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، صلاحیت ICJ شامل تمام موضوعاتی است که طبق منشور ملل متحد و معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی به دیوان ارجاع می‌شود، اما طبق بند 2 ماده 36 اساسنامه، دولت‌ها می‌‌بایست صلاحیت اختیاری دیوان را طبق معاهده یا اعلامیه ای بپذیرند، که ایران و اسراییل تاکنون این اعلامیه را صادر نکرده‌اند.

تنها راه ممکن جهت ورود ICJ به این مسئله این است که جمهوری اسلامی ایران و اسراییل به یک «توافق ویژه» (Special Agreement)  طبق ماده 39 اساسنامه ICJ دست یابند و رسیدگی به اختلافات بین خود را به دیوان بسپارند.

بند 2 ماده 36 اعلامیه اختیاری پذیرش صلاحیت، دولت‌ها می‌توانند در هر زمان اعلام کنند که کلیه اختلافات حقوقی، یا هر نوع اختلافی که در آینده با دولت دیگری که همین تعهد را بپذیرد، رخ دهد، تابع صلاحیت الزامی ICJ خواهد بود.

آگاه: آیا تاکنون پرونده‌های مشابهی از سوی کشورهایی که مستقیماً در منازعه با اسرائیل نبوده‌اند اما تحت حمله غیرمستقیم قرار گرفتند، در مراجع بین‌المللی تشکیل شده است؟

طبق معاهده منع نسل‌کشی، آفریقای جنوبی علیه اسرائیل نزد ICC شکایتی را مطرح کرد. اینجا شکایت حقوقی است و علیه یک دولت صورت می‌گیرد و می‌تواند به محکومیت منجر شود. در این پرونده، بسیاری از کشورها نیز به‌عنوان کشور ثالث به آفریقای جنوبی پیوستند و شکایت خود را علیه اسرائیل مطرح کردند.

در این مورد، دولت ایران شکایتی را مطرح نکرد و به آفریقای جنوبی نپیوست، چون این بحث مطرح بود که اگر علیه اسرائیل شکایت کنیم یعنی دولت، این رژیم را شناسایی کرده و به رسمیت شناخته‌ است؛ هرچند که بسیاری این فرضیه را رد کردند.

البته ایران پیش‌تر و در زمان قبل از انقلاب اسلامی، شکایتی را در رابطه با بدهکاری اسرائیل در موضوع خط لوله نفت ایلات مطرح و در همین پرونده اسرائیل را به پرداخت مبلغ 70 میلیون دلار محکوم کردیم.

موضوع دیگر این است که دولت ایران و رژیم غاصب صهیونیستی اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را پذیرفته‌اند؛ لذا دولت ایران می‌تواند با استناد به این اساسنامه، خواستار محکومیت رژیم صهیونیستی در بحث حمله به تأسیسات هسته‌ای خود در دیوان بین‌المللی دادگستری شود که این موضوع هم‌اکنون در دستور کار دولت ایران قرار دارد و در حال بررسی جهت پیگیری است.

همچنین در اساسنامه آژانس آمده است که چنانچه دو دولت در اجرای مفاد اساسنامه اختلافاتی با یکدیگر داشتند، مرجع رسیدگی به آن، دیوان بین‌المللی دادگستری است. در عین حال، خود آژانس هم می‌تواند درباره غیرقانونی بودن حمله اسرائیل به تأسیسات اتمی ایران اظهار نظر کند.

مورد دیگر این است که ایران می‌تواند از طریق مجمع عمومی سازمان ملل متحد، درخواست نظر مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری را مطرح کند که از نظر حقوقی بسیار حائز اهمیت است.

آگاه: به نظر شما آیا امکان استفاده از ظرفیت دادگاه بین‌المللی دادگستری (ICJ) در این زمینه وجود دارد؟ نقش دولت ایران در این خصوص چگونه باید تعریف شود؟

در ماده 36 اساسنامه ICJ آمده است که پذیرش صلاحیت ICJ توسط طرفین اختلاف، شرط اصلی رسیدگی است که در این مورد خاص هیچ یک از این دو دولت این صلاحیت را نپذیرفته‌اند پس عملا امکان رسیدگی به این امر وجود ندارد، هر چند که چنین اقداماتی از جانب دولت جمهوری اسلامی می‌تواند اثر گذار باشد.

دولت ایران می‌تواند با جمع‌آوری شواهد مطابق با اصول اثبات در رویه‌های قضایی بین‌المللی که نیازمند شواهد قوی و مستند است و نیز تشکیل تیم حقوقی و بهره‌گیری از حقوقدانان برجسته بین‌المللی که با رویه‌های ICJ آشنا هستند اقدامات مقتضی را انجام دهد.

آگاه: آیا اسکودا یا کانون‌های وکلای کشور نقشی در تدوین یا حمایت از شکایات بین‌المللی علیه رژیم صهیونیستی می‌توانند ایفا کنند؟ اگر بله، این نقش در چه قالبی قابل تحقق است؟

ما در اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران به عنوان کهن‌ترین نهاد مدنی کشور که پیگیری حقوق مسلم مردم را سرلوحه اهداف و برنامه‌های خود قرار داده است، از همان آغاز جنگ تحمیلی علیه کشورمان، علاوه بر انتشار بیانیه و محکومیت حمله رژیم صهیونیستی، اعلام آمادگی کردیم که حاضریم در همکاری با دولت جمهوری اسلامی ایران، به مستندسازی جنایات جنگی اسرائیل و پیگیری حقوقی آن در مجامع حقوقی کمک کنیم.

در همین زمینه، نشستی با عنوان «دادخواهی بین‌المللی جنایات جنگی اسرائیل» در اسکودا تشکیل شد و در همان نشست، تشکیل کمیته دادخواهی جنایات جنگی اسرائیل با مشارکت کانون‌های وکلای دادگستری سراسر کشور به تصویب رسید. مقرر شده است این کمیته در همکاری مشترک با دولت و قوه قضائیه به مستندسازی جنایات اسرائیل در حمله به ایران اعم از کشتار شهروندان غیرنظامی، حمله به اماکن غیرنظامی نظیر زندان اوین و نیز حمله به تأسیسات هسته‌ای برخلاف اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بپردازد.

البته لازم به توضیح است که ما چه در زمینه دادخواهی و چه در زمینه تولید محتوا باید از منابع غنی اسلامی نیز استفاده کنیم. ما داده‌های خود را از کلام وحی می‌گیریم. آنچه در کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند حق دفاع مشروع بیان شده است، شکلی و آئینی است؛ لیکن با تتببع در قرآن درمی‌یابیم بسیاری از این مسائل ریشه در آموزه‌های دینی و قرآن ما دارند.

برای مثال خداوند در قرآن کریم می‌فرمایند: «أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ». در این آیه به مسلمانان اجازه داده شده که در برابر ظلم دشمنان از خود دفاع کنند و به آنان نیز وعده پیروزی می‌دهد چرا که خداوند یاری‌گر مظلومان است.

همچنین خداوند در آیه 194 سوره بقره می‌فرماید «.. فَمَنِ اعْتَدى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَیْکُمْ.» یعنی اگر تجاوز و تعدی به شما صورت پذیرفت شما هم حق دارید به دشمنان تجاوز و تعدی کنید. نکته قابل توجه اینست که تناسب در دفاع که در منشور ملل متحد مورد تاکید قرار گرفته نیز ریشه در کلام وحی دارد همچنان که خداوند در آیه 190 سوره بقره می‌فرماید: «.. وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ أللهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ» یعنی حتی در حمله به دشمنان از حد تجاوز نکنید، که خدا متجاوزان را دوست ندارد.

نگاه قرآن به مسئله مجاهدت در راه خدا از راه نفس و مال بسیار قابل توجه و تأمل برانگیز است. خداوند در آیه 60 سوره انفال می‌فرمایند: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ …» یعنی در برابر دشمنان آنچه در قدرت و توان دارید استفاده کنید؛ یعنی این وظیفه حکومت اسلامی است که طبق این آیه از تمامی تجهیزات روز نظامی برای حفظ امنیت مردم خود استفاده کند، چون حفظ امنیت شهروندان جزو وظایف ذاتی حکومت اسلامی است.

برای حفظ این امنیت نیز لازم است که حکومت اسلامی طبق آیه 60 سوره انفال از تجهیزات نظامی روز به نحوه متعارف استفاده و خود را تجهیز کند. امر جهاد در راه خدا به قدری اقدامی قدسی و آسمانی است که خداوند در آن از تعبیر «معامله با خود» یاد کرده است.

این معامله دارای پنج رکن شرعی است که فروشنده آن مومنی است که جان و مال خود را در راه خدا می‌بخشد؛ خریدار آن خداوند باری‌تعالی است؛ سند این معامله تورات، انجیل و قرآن است؛ جنس معامله نفس و مال مومن است و بهای آن رستگاری است.

در هیچ عمل دیگری مانند نماز، حج و روزه چنین تعابیر زیبا و قابل توجهی به کار نرفته است و این بیانگر اهمیت مجاهدت در راه خدا از طریق نفس و مال مومن است. با وجود اهمیت جهاد در قرآن، به یک نکته مهم باید توجه داشته باشیم و آن اینکه اسلام دین رحمت است و آنچه که همواره مورد تاکید خداوند به پیامبر اسلام بوده این است که اگر دشمنان پیشنهاد صلح دادند صلح آنها را بپذیرید. همچنان که خداوند در آیه 61 سوره انفال می‌فرمایند: «وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ؛ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» (و اگر دشمنان به صلح گرایند، تو هم صلح آنها را بپذیر و بر خدا توکل کن که یقیناً او شنوا و داناست.)»

اسلام دین صلح و رحمت است. دست ما در تولید محتوا با استناد به آیات قرآن باز است و رسانه‌های کشور باید از این منظر نیز به تبیین جنایات رژیم اسرائیل علیه تمامیت ارضی کشورمان بپردازند.

انتهای خبر/181306/