برپایی جشن‌های باستانی نگهدارنده فرهنگ و سنت‌های ملی نزد اقوام و ملت‌های مختلف آداب و سنت‌هایی است که با وجود دیرینه سال بودنشان از گونه‌ای تقدس، جاودانی و مانایی برخوردارند. این باورها در پیشگاه ملت‌های کهن ریشه‌ای چندان دوانیده که بزرگ‌ترین تحولات سیاسی و اجتماعی نتوانسته آنها را از بین ببرد که بماند گاه دگرگونی‌ها و تهدیدات جانبی، آن باورها را پایدارتر گردانیده است.

حسن قربانی یک فعال فرهنگی در گفت و گو با آگاه با اشاره به اینکه ملت‌های کهن که آداب و رسومی ژرف‌تر دارند در نگهداری آنها پایدارترند، گفت: این پافشاری در نگهداری یادگارهای کهن نشان از دوام و بقای روح ملی آنان است.

وی اظهار کرد: ایرانیان در میان ملت‌های هم‌سنگ خویش بدین صفت سرآمد هستند هم از این روست که نیاکان هوشیار و با فرهنگ و هنر دوست ما در ایران زمین با وجودی که بارها در طول تاریخ مورد یورش اقوام و ملل گوناگونی قرار گرفته‌اند که سعی در محو فرهنگ و باورهای ایرانی کرده‌اند مقاومت کرده و به نگهداری فرهنگ و سنت‌های ملی خویش همت گمارده‌اند.

این فعال فرهنگی یکی از جشن‌ها و اعیاد ملی بسیار مهم ایران باستان را جشن «مهرگان» دانست و افزود: این جشن را در قدیم «میتراکانا» می‌گفته‌اند که بعدها به نام «مهرگان» خوانده شد و پس از اسلام آن را «مهر جان» گفتند.

وی افزود: در روز شمار کهن ایران هر یک از ۳۰ روز ماه را نامی است که نام دوازده ماه سال نیز در میان آنهاست و پیشینیان در هرماه که نام روز و نام ماه یکی بود، آن را جشن می‌گرفتند.

از این جشن‌های دوازده گانه تا آنجا که سندها و کتاب‌های تاریخی گواه است، در دوره‌های پس از اسلام تنها جشن «مهرگان» است که به شکلی رسمی و شکوهمند برگزار می‌شد به طوری که در ایران باستان روز مهر (شانزدهم) از هرماه بود که بعدها تنها به (شانزدهم) ماه مهر محدود شد. این جشن بزرگ ۶روز طول می‌کشید و روز نخست آن را «مهرگان» عامه و روز انجام آن را «مهرگان» خاصه می‌نامیدند.

جشن و آیین مهرگان، از نظر زمانی با تغییر تقویم زرتشتیان در سال ۱۳۰۴ شمسی، تغییر کرد بدین معنی که ۵ روز (که پس از ۱۲ ماه ۳۰ روزه برای رسیدن به ۳۶۵ می‌آمد) حذف ۶ ماه نخست سال ۳۱ روز گردید. از آن پس در بسی از تقویم‌ها، «مهرگان» به جای ۱۶ مهر در ۱۰ مهر آمده است که در برخی از شهرها این آیین هم اکنون در دهم مهر برگزار می‌شود.

قربانی ادامه داد: اینکه جشن مهرگان به چه انگیزه‌ای برگزار می‌شد دلیلی یگانه ندارد بلکه در بیان علل این جشن اقوال گوناگونی وجود دارد؛ افزون بر یکی بودن نام روز مهر از ماه مهر که آن را روز زایش مهر (خورشید) می‌دانستند. باید به پایان روز خوشه چینی، روز پیروزی کاوه و فریدون بر ضحاک تازی، آغاز آموزش و پرورش و ... نیز تقسیم سال به دو فصل در عصر اوستایی اشاره کرد.

وی تصریح کرد: در آن عصر، سال به دو فصل تابستان (Hama) که آغازگر بهار و عید نوروز فصل زمستان (zayana) که شروع فصل سرما بود تقسیم می‌گردید و آغاز هر فصل را جشن می‌گرفتند.

وی اظهار کرد: «مهرگان» از جمله آیین‌های پرشکوه مردمی است که در سراسر تاریخ به تدریج دستخوش تحریف شد و به همین سبب پایگاه راستین و مردمی‌اش را از دست داد و نتوانست در قامت نوروز پایدار و شکوفا بماند.

قربانی اعلام کرد: «نوروز»، «مهرگان»، «سده»، «چهارشنبه سوری» و ... را باید تبلوری از روحیه‌ ایرانی دانست؛ چراکه ایرانی می‌خواهد خود به شیوه‌ای انسانی زندگی کند و با سنت‌های والا و انسانی خویش بیاموزد که باید پیوسته در اندیشه‌ شادی و نشاط انسان بود و باید با هر انگیزه‌ای و از هر موقعیت سود جست و مردم را به شادی دعوت کرد.

مهرگان بهانه برای دعوت مردم به شادی

رضا یوسفی، یک پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی خراسان رضوی، در ادامه با بیان اینکه ریشه‌ بسیاری از جشن‌ها و اعیاد ملی و مراسم بزرگ که از گذشته‌های دور تا به امروز در میان ملت‌های گوناگون مرسوم است، باید در زمان‌های بس دور و بعضاً پیش از تاریخ جست، اظهار کرد: جشن مهرگان یکی از این آیین‌های باستانی و قدیمی است که نسل به نسل از روزگاران کهن تا به امروز به ما رسیده است.

یوسفی با اشاره به برگزاری ۲۳ جشن در طول سال در ایران باستان گفت: شاید بتوان گفت یکی از عوامل موفقیت ایران باستان همین روحیه‌ شاد و سرزندگی آنان بوده است.

وی با اشاره به این نوشته کتزیاس یونانی پزشک ویژه‌ اردشیر دوم که می‌نویسد: پادشاهان هخامنشی به هیچ‌گونه نباید مست شوند. مگر در روز جشن مهرگان که لباس‌های گران‌بهای ارغوانی می‌پوشند و در باده پیمایی می‌خوارگان شرکت می‌جویند ... گفت: ابوریحان بیرونی نیز می‌گوید: «گویند مهر، نام خورشید است و در چنین روزی پدیدار گشته، از این رو نام مهرگان» به او نهاده‌اند.

یوسفی افزود: کومون، خاورشناس و دانشمند بلژیکی، در کتاب گرانبهای خود به نام «آیین میترا» چنین می‌گوید؛ «بدون تردید جشن مهرگان در کشورهای روم باستان روز خورشید» نامیده می‌شد یعنی روز Sol Natalis I nvecti می‌شد و آن را زایش خورشید شکست ناپذیر می‌گفتند که به ۲۵ ماه دسامبر کشیده شد و شمار زیادی از عیسویان پیش از عیسی مسیح به آیین «مهرپرستی» گرویدند و پس از گسترش دین مسیح در اروپا، روز زایش مسیح قرار داده شد.

این فعال حوزه میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: در واقع کریسمس، مسیحیان بر پایه‌ مهر روز ایرانیان باستان است و به گواه پژوهشگران متون باستانی، برگزاری مهرگان به عنوان جشنی خانوادگی در بین زرتشتیان یزد و کرمان و نیز از آیین قربانی کردن گوسفند، در برخی از روستاهای زرتشتی نشین یزد برای ایزد مهر به حساب می‌آمده است.

یوسفی افزود: بنا به گفته‌های پیران قدیمی، «مهرگان» حکایت از آن دارد که کشاورزان به میمنت جمع‌آوری محصول، انباشتن انبارها، پیدایش اعتماد به نفس برای گذار از فصل سرد در این ماه، گرد هم جمع شده و به جشن و پاکوبی می‌پرداختند.

وی ادامه داد: با نگاه به تقویم نیاکان خویش، متوجه این نکته می‌شویم که تنها روزانی از گذشته‌های بسیار دور به امروز مقدس و پایدار باقی مانده‌اند که روحیه نشاط و سرزندگی را ترویج می‌کنند و چه بسا خلاقیت، ابتکار و پیشرفت در تمام عرصه‌های فرهنگی علمی و تکنولوژی تنها در جوامعی امکان‌پذیر است که مردانش روحیه سرشار از شادابی و طرب داشته باشند زیرا از اندوه و ماتم چیزی جز رفتارهای نامطلوب و نابهنجار پدید نمی‌گردد.

ماه مهر «مهرگان» در جامعه کشاورزی، زمان برداشت و انباشتن فرآورده‌ها و پرداختن خراج و مالیات، اندوختن نیازمندی‌های زمستانی و گرمی بازارهای موسمی بوده که هنوز هم به نام جشن «مهرگان» برگزار می‌گردد.

پس بیاییم مهر بورزیم و بستری مناسب برای شادی و نشاط فراهم آریم. بخندانیم دیگران را هرچند خود به خلوت و به تنهایی بگرییم، بیش از آنکه همگان خندیدند زیرا «فردوس دمی ز وقت آسوده‌ی ماست».

انتهای خبر/71991/