مرغ آرین؛ پروژه‌ای که از پرچم‌داری تا فراموشی رفت/ کارنامه ستاد زیست‌فناوری در پروژه آرین

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آگاه، پرونده لاین مرغ آرین، نژاد بومی و استراتژیک ایران برای خودکفایی در صنعت طیور، سال‌هاست مابین وزارت جهاد کشاورزی و معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان پیگیری و دنبال می‌شود. آنچه در ظاهر یک پروژه پژوهشی-تولیدی برای قطع وابستگی به واردات جوجه یک‌روزه است، پشت پرده‌ای مملو از سکوت، تغییر موضع و پاسخ‌های متناقض مسئولان دارد.

ادعای تداوم، در برابر واقعیت توقف

در نشست خبری «دستاوردهای حوزه سلامت و تجهیزات پزشکی» در سال جاری، مصطفی قانعی؛ دبیر ستاد زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی، با تاکید بر اهمیت امنیت غذایی، اعلام کرد پروژه اصلاح نژاد مرغ آرین ایرانی در حال اجراست و هدف آن کاهش وابستگی به واردات جوجه یک‌روزه است.

اما چند ماه بعد، در نشستی دیگر، دکتر ارژنگ جوادی؛ دبیر ستاد اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی، تصویری متفاوت ارائه داد: پروژه آرین «پیش‌تر» در معاونت علمی و با محوریت ستاد زیست‌فناوری فعالیت داشته اما در سال‌های اخیر منابع محدودی به آن اختصاص یافته و امور اصلی به وزارت جهاد کشاورزی و شورای‌عالی امنیت ملی واگذار شده است. به‌گفته وی، معاونت علمی اکنون طرح‌های جدید در این حوزه تعریف نمی‌کند و تمرکز خود را بر پروژه‌های اقتصادی و تجاری‌سازی گذاشته است، نه طرح‌های صرفاً پژوهشی.

جوادی در پاسخ به سوال خبرنگار آگاه گفت: واقعیت این است که قبلاً پروژه آرین در معاونت علمی در ستاد زیست‌فناوری پیگیری شده و دنبال می‌شد. حالا خیلی صادقانه بخواهم بگویم، الان در معاونت علمی، منابع زیادی به آرین اختصاص داده نمی‌شود. اعتقادشان هم این است که این پروژه یک بخش بسیار حاکمیتی، پژوهشی و مطالعاتی است که برای شرکت‌ها خیلی به‌صرفه نیست و باید وارد دولت و وزارت جهاد کشاورزی شود تا آن را دنبال کنند. وزارتخانه هم از طریق شورای عالی امنیت ملی، فعلاً این کار را به سازمان اتکا سپرده است.

وی افزود: بنابراین معاونت علمی هر آنچه را که می‌توانسته در حوزه پژوهشی و دانشگاهی انجام داده اما از مدتی قبل به بعد ما هم وارد این موضوع نشدیم. ما در ستاد، اعتبارات پژوهشی و مطالعاتی را به دانشگاه‌ها داده‌ایم و همان هم اگر چیزی مانده باشد، ادامه دارد، اما طرح جدیدی در این حوزه تعریف نکرده‌ایم.

 قانعی دبیر ستاد زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی؛ نیز در نشست خبری «دستاوردهای حوزه سلامت و تجهیزات پزشکی»در پاسخ به پرسش خبرنگار آگاه درباره سرنوشت پروژه مرغ لاین آرین گفت: آنچه که ما امروز در مرغ آرین داریم این است که این نژاد قابلیت رقابت اقتصادی با نمونه‌های خارجی ندارد. دلیل آن این است که بر روی این مرغ، کسی کار تحقیق و توسعه انجام نداده و صرفاً نگهداری آن صورت گرفته است. از حدود شش سال پیش قراردادی بسته شد تا تحقیق و توسعه را معاونت علمی مدیریت کند، نه مسئولیت را.

وی ادامه داد: مسئولیت اصلی به عهده وزارت جهاد کشاورزی است و برای این کار، در سطوح بالای کشور تصمیم‌گیری می‌شود. چالش اینجاست که ما دو دهه در کار تحقیق و توسعه بر روی این نژاد تأخیر داشتیم؛ به همین خاطر باید صبر کنیم تا طی چهار سال آینده، با انجام تحقیق و توسعه، هم هزینه‌ها کاهش پیدا کند و هم قابلیت رقابت داشته باشد. شاخص آن نیز این است که در محیط مشتری، نسبت به نمونه‌های رقیب خارجی، مزیت پیدا کند؛ در حالی که اکنون چنین نیست. هیچ تحقیق و توسعه‌ای هم زودتر از 10 سال به نتیجه نمی‌رسد.

وی در پاسخ به پرسش دیگری درباره شرکتی در شمال کشور که در حوزه مرغ لاین فعالیت می‌کند، افزود: اولاً معاونت علمی در آنجا یک بخش خاص را گرفته و آن را به‌عنوان یک مزرعه نمونه، محل اجرای تحقیقات و توسعه قرار داده است. هرچه در اینجا به نتیجه برسد، بعداً وزارت جهاد کشاورزی از آن استفاده خواهد کرد. از جمله موضوعات بررسی‌شده در این مزرعه، ضریب تبدیل، تعیین جنسیت و استفاده از فناوری رباتیک برای کاهش حضور انسان در محیط است؛ چراکه مرغ‌ها باید در محیطی محصور باشند تا بیماری به آنان منتقل نشود.

قانعی ادامه داد: بنابراین فناوری‌های رباتیک، فناوری‌های تشخیص زودرس و فناوری‌های ضریب تبدیل، در همان مزرعه نمونه کار می‌شود و سال‌به‌سال گزارش داده می‌شود. روزی که این اقدامات به نتیجه برسد، در سطح کل کشور پیاده خواهد شد. مأموریت معاونت علمی فقط و فقط موفق کردن یک مزرعه نمونه است.

این دو روایت، یک سؤال اساسی ایجاد می‌کند: آیا پروژه‌ای که قانعی دبیر ستاد زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی فعال و جاری معرفی می‌کند، واقعاً دیگر از دستور کار معاونت علمی خارج شده است؟ و اگر بله، چرا این تغییر مسیر توسط وی شفاف‌سازی نشد؟

نگاهی به گذشته و جزئیات فنی

بازخوانی اظهارات سال 1401 دکتر مرتضی گلی‌زاده، مدیر تولید ستاد زیست‌فناوری سابق در گفت‌و‌گو با آگاه نشان می‌دهد موضوع مرغ آرین نه تنها بخشی از کارهای ستاد بوده، بلکه با تعریف 25 پروژه ملی در سه محور مهم پیگیری شده است:  

1. بازسازی مزارع، به‌ویژه مجتمع مرغ لاین بابلکنار  
2. ایجاد لاین‌های آزمایشی و تدوین مدیریت پرورش در مناطق مختلف  
3. فناوری‌های نوین، از جمله دانخوری اتوماتیک، اپلیکیشن مدیریت گله، تله تخم‌گذاری نیمه‌اتوماتیک و حتی تولید اکسی‌متر و تجهیزات التراسونیک برای پایش وضعیت طیور.

گلی‌زاده در آن مصاحبه صراحتاً گفت که احیای لاین آرین، یا به تعبیر او «ارتقای آرین»، نه فقط ممکن، بلکه اقداماتی عملی در مسیر رقابت با سویه‌های خارجی آغاز شده است. او آمار واردات نژادهای خارجی مثل Ross، Cobb و Hubbard را با سهم «صفر» درصدی آرین در سال 1397 مقایسه کرد و تأکید داشت که حفظ استقلال غذایی کشور ایجاب می‌کند چنین خط تولید بومی فراموش نشود.

اهمیت ملی و دستور مقام معظم رهبری

اهمیت استراتژیک پروژه آرین تنها در آمار و ارقام خلاصه نمی‌شود. طبق گفته مرتضی رضایی، معاون اسبق امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی، در مرداد 1399، این پروژه حتی با دستور ویژه مقام معظم رهبری برای احیای مرغ لاین آرین همراه بوده است. به دنبال آن، کمیته ملی احیای مرغ آرین از سال 1398 با حضور دستگاه‌های مختلف اجرایی و نظارتی شکل گرفت و به گفته رضایی، «با جدیت تمام و پیوسته» فعالیت کرده است.

ابهام در مسیر فعلی

براساس اظهارات جوادی؛ دبیر ستاد اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی، نگاه امروز معاونت علمی این است که پروژه آرین ماهیت «حاکمیتی» و نه اقتصادی دارد و باید در وزارت جهاد کشاورزی پیگیری شود. با این حال، عدم اعلام رسمی پایان همکاری و تأکید مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی، بر تداوم تحقیق و توسعه این نژاد ــ هرچند با اذعان به اینکه دستیابی به رقابت‌پذیری کمتر از 10 سال ممکن نیست ــ این شائبه را ایجاد کرده که ستاد زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی معاونت علمی تمایلی به پذیرش رسمی کنارکشیدن از این پروژه پرمطالبه ندارد.

این تضاد همچنین پرسشی بزرگ‌تر را پیش می‌کشد: در چارچوب همکاری مشترک با وزارت جهاد کشاورزی، آیا ظرفیت‌ها و دانش انباشته در ستاد زیست‌فناوری به‌خوبی به‌کار گرفته و حفظ شده است یا بخشی از آن از میان رفته؟ و مهم‌تر از آن، وضعیت 25 پروژه ملی تعریف‌شده در سال 1401 اکنون چیست؟

اخذ حمایت از معاونت علمی و دولت در زمان وجود ستاد زیست‌فناوری با سیاست‌گذاری دبیر وقت ستاد (جناب آقای دکتر قانعی) موجب شد بخشی از بودجه و امکانات به شرکت‌ها و مراکزی که پرونده لاین مرغ آرین را پیگیری می‌کردند اختصاص یابد. حال، با سکوت محض و ادغام ستاد زیست‌فناوری، این پرسش مطرح می‌شود که سرنوشت آن حمایت‌ها و منابع چه شد و دقیقاً در چه اموری هزینه شد؟!

مرغ آرین، همان لاین استراتژیکی که در دهه 70 انحصار بازار جوجه گوشتی ایران را داشت و می‌توانست ما را از واردات بی‌نیاز کند، حالا به قربانی سکوت و تناقض‌گویی مسئولان بدل شده است. مردم و تولیدکنندگان، نه از سرنوشت واقعی پروژه اطلاع دارند، نه از دلایل توقف یا تغییر مسیر آن. و در این میان، وابستگی به واردات جوجه یک‌روزه  چه از انگلیس و چه از سایر کشورها همچنان ادامه دارد.

پرونده آرین جایی میان ضرورت‌های امنیت غذایی و پیچ‌وخم‌های بوروکراسی گیر کرده است؛ و تا زمانی که پاسخی صریح به این تناقض‌ها داده نشود، بعید است این لاین بومی از «روایت فراموش‌شده» دوباره به جایگاه «پروژه ملی» بازگردد.

انتهای خبر/187277/