مفاهیم رشته معماری در ایران وارداتی است/ انتقال ارزش‌های معماری داخلی به دانشجویان بر عهده اساتید است

به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه و کرسی‌های آزاداندیشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، پروفسور محمود گلابچی، بنیانگذار دانشکده معماری و هنر پارس و چهره ماندگار جمهوری اسلامی ایران در معماری و مهندسی راه و ساختمان معتقد است معماری در حال حاضر هویت ایرانی و اسلامی ندارد. در این باره با او به گفتگو پرداخته‌ایم.

هنر آمیخته با ارزش‌ها از ویژگی‌های تمدنی ما است

آنا: در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره جایزه معماری عنوان کردید که معماری کشور ما در حال حاضر دارای هویت ایرانی و اسلامی نیست، امکان دارد درباره این گزاره بیشتر توضیح دهید؟

گلابچی: همچنان که مستحضر هستید جامعه ما دارای پیشینه پر افتخار و آکنده از ارزش‌های پایدار در معماری است و یکی از امتیازات تمدن ما هنر با ویژگی‌ها و ارزش خاص است اما در دهه‌های گذشته  با تحولاتی که در معماری مغرب زمین صورت گرفت معماری ما هم متاثر شد.

 به دلیل اینکه ما از گذشته پرافتخاری که در معماری خودمان داشتیم فاصله گرفتیم و به سمت رویکردهای مدرن معماری رفتیم، معماری ما از آن هویت و اصالت لازم در دوران معاصر برخوردار نیست. سیمای شهرهای ما تاریخ معماری و شهرسازی ما است.

خودبسندگی، مردم‌واری و آرامش ویژگی‌های معماری ایران اسلامی است

آنا: معماری ایرانی اسلامی در گذشته چه ارزش‌هایی داشت که الان وجود ندارند؟

گلابچی: در معماری ایرانی اصالت را به مردم می‌دادیم و هویت انسان، باورها و کیفیت زندگی او تا فرهنگ، تاریخ و سنت برای معماری مهم بود، در آن معماری از بیهودگی پرهیز می‌شد و مفهوم خودبسندگی و مردم‌واری وجود داشت و همه چیز در مقیاس انسان انتخاب و طراحی می‌شد حتی در معماری ما فضاهای خاصی برای عبادت بود و زمان‌هایی که انسان نیاز به ارتباط معنوی با رب خود داشت فضایی برای آن در نظر گرفته شده بود لذا در معماری ما نوعی آرامش حکمفرما بود.

متاسفانه در طول دهه‌های گذشته به خصوص از زمانیکه سبک‌هایی از معماری به سمت کشور ما آمد و در قرن بیستم جهان در معرض تحولاتی قرار گرفت و از دوران آرت‌ویکو به دوران آرت‌نیوو رسیدیم و بعد از آن، دوران مدرنیسم و پست‌مدرنیسم و تفکراتی مثل فوردی، معماری های‌تک و دی‌کانستراکشن شکل گرفت.

با سنت تقلید این سبک‌های معماری وارد کشور ما شد و متاسفانه در شهری مثل تهران شاهد معماری کلاسیک دوران گذشته یونان و قرن‌های 17 و 18 و قبل از آن هستیم درحالیکه ما باید اصالت معماری خودمان را حفظ کنیم و ارزش‌هایی که در معماری گذشته ما بود، امروز هم باید به کار گرفته شود.

در معماری ایرانی اسلامی مقصود ارزش‌ها است نه تکرار فرم‌های گذشته

آنا: ممکن است برخی معماری گذشته را متعلق به همان گذشته بدانند چرا که تحولات زیادی رخداده است؟

 گلابچی: مقصود ما تکرار معماری گذشته نیست، منظور قوس و گنبد و طاق نیست، مقصود ما ارزش‌هایی است که در معماری به آنها توجه می‌کردیم و انسان در آن معماری حس آرامش داشت و حریم بیرونی و اندرونی در آن رعایت می‌شد و فضای خانه به نحوی بود که رفت و آمدها به خانه، هیچ‌گونه مزاحمتی برای اهل خانه ایجاد نمی‌کرد و حریم و ارزش انسان در مسکن، مدرسه و محل کار و بازار حفظ می‌شد و اگرچه بازار محلی برای کسب و کار بود اما به مسجد و فضاهای تجمع انسانی ختم می‌شد.

امروز به جای بازارها، شاپینگ مال‌ها و مراکز خریدی طراحی شده که افراد صرفا برای خرید به آنجا می‌روند و فضای این مراکز را تبلیغ برای خرید و مصرف بیشتر پر کرده است، فرد در این مراکز متوجه گذر زمان نمی‌شود و آنجا فقط تمایل و اشتها برای خرید از مغازه‌ها دارد اما در بازار، مفهوم ارتباط بین انسان‌ها پر رنگ بود و فضای تولید، تجارت، تعامل و مطلوبیت در کنار هم قرار داشتند. امروز شاپینگ‌مال‌ها به دنبال این هستند که فضای تعامل و ارتباط بین انسان‌ها را طراحی کنند.

مسکن محل سکونت و آرامش است در گذشته هم مسکن محل آرامش بود اگر در خانه نگاه به آسمان وجود داشت، گیاه و آب هم وجود داشت اما امروز در مسکن‌هایی زندگی می‌کنیم که اصلا دیدی به آسمان، طبیعت و محیط اطراف ندارند تنها فضایی است برای اقامت و بسر بردن ساعاتی از شبانه‌روز لذا آرامشی را که در مسکن مطلوب در گذشته می‌یافتیم اینجا نمی‌یابیم و به سمت مطلوبیت بیشتر حرکت نکرده‌ایم.

معماری اصیل ایرانی اسلامی نیازمند حرکت منسجم دانشگاه و سیستم اجرایی است

آنا: نقش دانشگاه برای ایجاد معماری ایرانی اسلامی چیست؟

گلابچی: ما باید در دانشگاه‌ها آموزش را بر پایه ارزش‌های پایدار معماری ایران قرار دهیم. در دروس دانشگاهی، درس معماری اسلامی داریم  اما این درس کافی نیست و در اصل باید وجهه همت اساتید معماری ما باشد که دانشجو را با ارزش‌های پایدار معماری ایرانی اسلامی آشنا کنند و چنین طراحی‌هایی را از آنها بخواهند. بخشی از این موضوع باید در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش معماری باید صورت بگیرد.

بخشی دیگر بر عهده دستگاه‌های اجرایی و نظارتی مانند سازمان نظام مهندسی و شهرداری‌ها است تا در یک حرکت هماهنگ و منسجم به شهرسازی و معماری اصیل خود برگردیم.

 تناسبات اجزا در میدان‌هایی جهانی مثل تین‌آن من چین یا میدان سرخ مسکو یا میدان کنکورد پاریس قابل مقایسه با تناسبات اجزا در میدان نقش جهان اصفهان نیست و چهار عنصر تشکیل دهنده حکومت در چهار ضلع میدان نقش جهان قرار گرفته است. اما متاسفانه امروزه معماری و شهرسازی ما در حد و اندازه‌های تاریخ پر شکوه ما نیست.

مفاهیم رشته معماری در ایران وارداتی است

آنا: تعیین سرفصل دروس معماری در دانشگاه‌های ایران بر چه اساسی است؟

گلابچی: رشته‌ معماری و سرفصل دروس آن براساس همان نظام‌ بین‌الملل علم تحت عنوان آرتیفیکچر طراحی شده از زمانیکه در مدرسه باوهوس(خانه معماری) راه‌اندازی شد و مدیریت آن را والتر گروپیرس بر عهده و نقش زیادی در تحول آموزش معماری داشت. در نهایت هم دو نوع آموزش معماری که در جهان داریم براساس تفکر موجود در باوهوس است .

حداقل اگر این تفکر وارداتی با معیارها و ارزش‌های ملی و دینی ما تلفیق می‌شد و ما از گذشته پر افتخار خودمان غفلت نمی‌کردیم مشکلی برای فرآیند آموزش معماری ایجاد نمی‌شد باید دانشجو و استاد ما و حتی فرهنگ عمومی جامعه، ارزش‌های معماری خودمان را بهتر بشناسد .

جای تاسف است که ساختمان‌هایی با معماری کلاسیک یونان در کلان‌شهرها با استقبال بیشتر و قیمت بالاتر خرید و فروش می‌شوند و این نشان می‌دهد ما باید به فرهنگ جامعه خودمان هم کمک کنیم که چگونه معماری ما به مفهوم پایداری، انرژی و ارتباط با طبیعت توجه داشت اگر هم دانشجویان ما در مراکز علمی  و هم مردم ما از طریق رسانه‌ها به این مفاهیم آگاهی پیدا کنند قطعا تمایل در جامعه به سمت معماری اصیل خواهد رفت.

‌تاکید رهبر انقلاب بر معماری ایرانی اسلامی

  آنا: چه تغییری در دانشگاه‌ها نسبت به موضوع معماری ایرانی اسلامی می‌بینید؟

گلابچی: امروز خوشبختانه برخلاف دهه‌های قبل توجه بیشتری نسبت به موضوع معماری ایرانی می‌بینم و توصیه‌های رهبر معظم انقلاب در این حوزه نگاه مسئولان و اندیشمندان ما را به سمت معماری داخلی متوجه ساخته است از جمله تعیین جایزه معماری توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی با هدف اعتلای معماری ایرانی اسلامی.

هدف ما در دانشکده معماری و هنر پارس حفظ ارزش‌های معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی است حتی این رویکرد را در دانشگاه‌های دیگر هم مشاهده می‌کنم و کم‌کم این علاقه‌مندی گسترش پیدا خواهد کرد.

انتقال ارزش‌های معماری داخلی به دانشجویان بر عهده اساتید است

آنا: آیا این علاقه‌مندی را در دانشجویان هم می‌بینید؟

 گلابچی: هدایت این موضوع در دست اساتید رشته معماری و اندیشمندان است که دانشجو را به جای اینکه دنبال فوندینگ، دی‌کانستراکشن و مکاتب پست مدرن بفرستند او را با ارزش‌های معماری اصیل ایرانی اسلامی آشنا کنند.

در کتابی به نام «فناوری معماری ایران» توضیح داده‌ام که در معماری ایرانی اسلامی صرفا ترکیبات زیبا نبوده که این همه ویژگی‌های مثبت و زیبا آفریده است بلکه در فناوری معماری، ایران واجد یک اصولی به نام نیارش و پیمون بوده است.

 مفهومی که امروز سازه نامیده می‌شود در معماری ایرانی نیارش به معنای پایدارسازی ساختمان نام داشته و یکی از اصول اساسی ساختمان بوده است.

در غرب، نظام مدولار و تولید صنعتی را به کار می‌برند درحالیکه در معماری ما پیمون وجود داشته و همه چیز براساس تناسبات مربوط به انسان اندازه‌گیری و تعیین می‌شده است.

و دانش پیمون تعیین می‌کرده که به طور مثال چطور طول یک ستون با عرض آن تناسب داشته باشد و همه این‌ها با مقیاس انسان تعیین می‌شده لذا معماری ما یک معماری مردم‌وار بوده، اگر این مفاهیم را دانشجوی ما بیاموزد، درمی‌یابد که این مفاهیم خیلی فراتر از نظام مدولار و تولید صنعتی غرب است.

 مفاهیم و ارزش‌ها داخلی را باید در شبکه ‌و مراکز علمی و آموزشی و حتی رسانه‌ها اعم از خبرگزاری‌ها، صداوسیما و خودمان  به جامعه معرفی کنیم. در این حال دانشجوی ما به جای اینکه شیفته معماری دی‌کانستراکشن یا پست مدرن شود به معماری و ارزش‌های خودمان روی خواهد آورد.

پایان‌نامه‌ها فرصتی خوبی برای انتقال دانش معماری ایرانی به دانشجویان است

آنا: آیا در پیشنهاد پایان‌نامه به دانشجویان خود به مواردی که اشاره کردید، توجه دارید؟

گلابچی: بله، دانشجو حداقل یک تا دوسال برای پژوهش پایان نامه فرصت دارد و در این فرصت می‌توان همه عمق و ویژگی‌های معماری خودمان را به دانشجو بیاموزیم و از او بخواهیم خودش در این زمینه دست به طراحی بزند.

انتهای خبر/8371/