تاریخچه شب چله در ایران و جهان / چرا شب یلدا مهم است؟

به گزارش خبرنگار گروه آئین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، شب یلدا که با نام قدیمی و شاید محلی‌تر شب چله شناخته می‌شود از جشن‌های کهن ما ایرانی‌هاست است که برپایی‌اش به پیشینه قدیم و کهن تاریخ ایران برمی‌گردد. به لحاظ زمانی نیز مصادف با آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر خواهد بود. این بازه زمانی مصادف با انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی است و به همین علت از آن تاریخ به بعد طول شب کوتاه تر و طول روز افزایش می یابد.

تاریخچه این شب اشاره به زمان خاصی ندارد اما رد پای آن را باید در دوران باستان جستجو کرد. این جشن باستانی در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان وارد شده است. با این حال عده‌ای از باستان‌شناسان، تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله می‌دانند و در این‌باره نیز به ظروف سفالی آن دوران استناد می‌کنند.

«بلندترین شب سال» همراه با دورهمی‌ها و آداب و رسوم خاصی است که از دیرباز رواج داشته و امروز همچنان در میان زندگی رو به مدرن ایرانیان جایگاه خود را حفظ کرده است.

شب چله و یلدا چه معنایی دارند؟

شب چله در حقیقت همان شب یلدا ست؛ چون از فردای این شب است که در واقع چله بزرگ فصل زمستان و فصل سرما شروع می‌شود به این علت نیز به این زمان شب چله می‌گویند.

«یلدا» نیز در معنای واژگانی کلمه‌ای سُریانی (زبانی که در میان مسیحیان رواج داشت) است که ابوریحان بیرونی، دانشمند ایرانی قرن چهارم هجری شمسی نیز از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است. او در آثار الباقیه در مورد شب یلدا می‌گوید: «و نام این روز میلاد اکبر است و مقصود از آن، انقلاب شَتوی (زمستانی) است. گویند در این روز، نور از حد نقصان به حد زیادت خارج می‌شود و آدمیان به نَشو و نما آغاز می‌کنند و پری‌ها (دیوها) به ذَبول و فنا روی می‌آورند.»

درباره سابقه ورود این واژه به فرهنگ ایران گفته‎اند از مسیحیان اولیه‌ای گرفته شده که در روم زندگی سختی داشتند و عده‌ای از آنان به ایران مهاجرت می‌کنند. به علت نزدیکی فرهنگی، این واژه سریانی به فارسی راه پیدا می‌کند.

آداب و رسوم شب یلدا در طول زمان تغییر چندانی نکرده و از جمله می‌توان به دور کرسی یا دور آتش جمع شدن، قصه‌گویی، گرفتن فال حافظ، شاهنامه خوانی، پهن کردن سفره شب یلدا با میوه‌های مخصوص آن مثل انار و هندوانه اشاره داشت.

این شب به ویژه بواسطه دورهم جمع شدن خانواده‌ها و اقوام برای ایرانیان جایگاه خاص و اجرب و قرب متقاوتی دارد. اعضای خانواده در این شب گردهم آمده و افراد مسن قصه تعریف می کنند و خوراکی های حاضر همچون هندوانه ، آجیل و انار و شیرینی و میوه های مختلف که جنبه نمادین دارند را پذیرایی می کنند.

شب یلدا در دیگر کشورها چگونه است؟

برپایی شب یلدا در مناطق دیگر جهان نیز به سنتی دیرینه مبدل شده و رنگ وبوی آن را می‌توان در سرزمین‌های دیگر و با اشکال مختلف به چشم دید. کشورهای همسایه که زمانی جز کشور ایران بوده‌اند با شباهات بیشتری سراغ می‌‍روند. افغانستان، تاجیکستان، پاکستان و ... این آئین را گرامی می‌دارند.

کشور‌های چین، کره، ژاپن و… که در شرق آسیا قرار گرفته‌اند تحت عناوینی دیگر و به قولی با ایجاد کارناوال‌های شاد و نمادهای مختص خود، این انقلاب زمانی و فصلی رو به آغاز زمستان را در تقویم جشن‌های خود جای داده‌اند. ضمن اینکه کشورهایی مختلف دیگر با اسامی مختلف سراغ این تاریخ از تقویم می‌روند.

در برخی کشورهای آفریقایی این انقلاب زمستانی را با آفریقا با مراسم خاص و لباس‌های عجیب و ماسک‌هایی به شکل حیوانات، شیطان و فرشته‌ها گرامی می‌دارند. در آمریکای جنوبی و با نماد خورشید مراسمی را برپا می کنند که به دوره تاریخی اینکا‌ها برمی‌گردد. مردم اسکاتلند با مراسمی تحت عنوان هاگمانی این ایام را جشن می گیرند. سرخپوستان جشن‌ها و مراسمات خود را با تطهیر، رقص سنتی و غیره همراه می کنند ... .

هرچند به لحاظ زمانی ممکن است آخرین روز از پاییز تقویم ما ایرانی‌ها به شکل سالیانه دقیقا منطبق با روزهای ثابت در تقویم میلادی نباشد اما این انقلاب زمانی در چرخش به سمت زمستان مورد اقبال فرهنگ کشورهای مختلف است و هرکدام با رسومات سنتی آن را جشن می‌گیرند.

انتهای خبر/1135/