تبیین پدیده فرار مالیاتی در حوزه مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

خبرگزاری آگاه؛ امروزه مالیات، اساسی‌ترین منبع درآمدی دولت و مهمترین ابزار در تأمین و تخصیص بهینه منابع و افزایش میزان سرمایهگذاری در تولید ناخالص ملی است.

مالیات با تأمین اعتبار برنامه‌های اجتماعی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و پایداری اجتماعی ایفا می‌کند. مهمترین ابزار در تخصیص بهینه منابع هم، توزیع مجدد درآمد و گسترش عدالت اجتماعی است.

مالیات به عنوان یکی از مهمترین منابع درآمدی دولت، نقش مهمی در سیاستگذاری‌های مالی ایفا کرده و می‌تواند متغیر‌های کلان اقتصادی ازجمله تولید، تورم، بیکاری و تراز پرداخت‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. مالیات از آن دست ویژگی‌های نظام اجتماعی است که پذیرش آن از طرف ملت و نحوه اجرای آن از طرف دولت به میزان زیادی به ویژگی‌های فرهنگی کشور بستگی دارد.

مشارکت مؤدیان به عنوان عاملان اقتصادی منطقی در پرداخت مالیات در تمام سیستم‌های اجتماعی و اقتصادی به منظور اجرای هزینه‌های دولتی اجباری است؛ اما داوطلبانه بودن پرداخت مالیات به نوعی ارزش در نظام اجتماعی تبدیل شده و یکی از عناصر مشارکت اجتماعی محسوب می‌شود.

 جمع‌آوری مالیات توسط دولت و پرداخت آن توسط مالیاتدهندگان، همکاری مشترکی در تأمین هزینه‌های عمومی و اجتماعی است. در این میان، برخی از فعالان اقتصادی تلاش‌هایی را در راستای کاهش مالیات‌های پرداختنی انجام می‌دهند بهطوری‌که فرار مالیاتی به عنوان نوعی تخلف قانونی؛ اما اجتناب از مالیات در قالب استفاده از خلأ‌های قوانین مالیاتی صورت می‌پذیرد.

فرار مالیاتی (به عنوان یک مسئله) پدید‌ه‌ای است که با درجات متفاوت در چارچوب هر نظام مالیاتی در هر جامعه و با هر نظام اقتصادی رواج دارد. شدت و ضعف شیوع این پدیده به عوامل متعددی مانند نوع مالیات، ماهیت، اثرات و پیامد‌های اقتصادی و اجتماعی آن، فرهنگ، نظام ارزشی و هنجار‌های اجتماعی غالب بر جامعه، عوامل اقتصادی، هزینه تمکین مالیاتی و توان سازمان مالیاتی در کشف و برخورد با آن، بستگی دارد.

ماریام یوخنه القیانی دانشجوی رشته حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، چندی پیش به منظور دریافت درجه دکتری تخصصی. (Ph.D.) از رساله دکتری خود با عنوان «مدل تبیین پدیده فرار مالیاتی در حوزه مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی» دفاع کرد و در گروه حسابداری از دانشکده علوم انسانی این دانشگاه دانش‌آموخته شد.

 یوخنه القیانی در تشریح پژوهش خود با عنوان «مدل تبیین پدیده فرار مالیاتی در حوزه مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی» در گفت‌وگویی بیان کرد: پژوهش پیش رو با هدف تبیین پدیده فرار مالیاتی شرکت‌ها –حوزه مالیات بر درآمد- به روش ترکیبی با راهبرد اکتشافی-متوالی صورت پذیرفت. بخش کیفی پژوهش (گام نخست) با رویکرد زمینه‌بنیان انجام و پس از کدگذاری و تحلیل ۵۷ مصاحبه نیمه ساختاریافته با خبرگان مالی-مالیاتی، مدل جی‌تی با به‌کارگیری نرم‌افزار MAXQDA ۱۲ پدیدار شد.

وی تشریح کرد: در این پژوهش رویکرد مالیاتی متقلبانه به عنوان مقوله هسته‌ای تعیین و کنش جبرمحور و کنش گزینشی در بعد علل شناسایی شدند. شرایط بستر شامل هفت محتوا، راهبرد‌های متقلبانه مشتمل بر راهبرد‌های خاص و راهبرد‌های عمومی، شرایط مداخله‌گر تشدیدگر/ تحدیدگر در سه حوزه سازمان مالیاتی، خارج از دستگاه مالیاتی و حوزه مشترک و سطوح پیامد‌های اقتصادی و تبعات اجتماعی-سیاسی تبیین و تحلیل شد.

دانش‌آموخته گروه حسابداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه اضافه کرد: در گام دوم، داده‌های ۴۹۶ پیمایش با مدل‌سازی معادلات ساختاری و به کمک نرم‌افزار Smart PLS.۳ تحلیل شد.

وی در شرح نتایج پژوهش خود تشریح کرد: نتایج نشان داد کنش جبرمحور و کنش گزینشی تأثیر مستقیم معنادار، بایستگی نظام مالیاتی، بایستگی نظامات اجتماع d و بایستگ d عملکرد مشتر;، اثر معکوس معنادار و عوامل زمینه‌ای اثر مستقیم و غیرمستقیم معنادار بر رویکرد مالیاتی متقلبانه دارند.

یوخنه القیانی گفت: در گام سوم پژوهش و در راستای کاربرد عملی یافته‌های دو گام قبلی در شناسایی و کاهش اقدامات فرار مالیاتی شرکت‌ها، گزارش‌های مالی ۱۰۷۸ سال-شرکت در بازه ۹۴-۱۳۸۴ با بهره‌گیری از رگرسیون لجستیک در قالب مدل پیش‌بینی فرار مالیاتی تبیین و صحت پیش‌بینی با به‌کارگیری الگوریتم‌های داده‌کاوی شبکه‌های عصبی و درخت تصمیم به کمک نرم‌افزار‌های SPSS ۲۵ و Clementine ۱۸ بهینه‌سازی شد.

دانش‌آموخته دکتری رشته حسابداری توضیح داد: متغیر‌های حائز اثر معنادار در شناسایی فرار مالیاتی عبارت بودند از؛ نسبت مالیات حسابداری، سن شرکت، نسبت حاشیه سود خالص، نسبت گردش مجموع دارایی‌ها، نسبت بازده دارایی‌ها، درصد مالکیت نهادی، نسبت اعضای غیرموظف هیات‌مدیره، بند مالیاتی در گزارش حسابرسی و نوع گزارش حسابرسی.

وی ادامه داد: در تحلیل حساسیت نیز، درصد صحت پیش‌بینی مدل در رگرسیون لجستیک همزمان، ۹/۷۳، شبکه عصبی تانژانت-سافت مکس ۸ نورون، ۱/۸۵ و درخت تصمیم CRT، ۲/۷۶ درصد حاصل شد.

پیشنهاد‌هایی برای پژوهش‌های آینده در زمینه فرار مالیاتی

یوخنه القیانی، توسعه مطالعه رویکرد‌های مالیاتی در حوزه مؤدیان حقیقی به خصوص مشاغل و حِرَف با سطح درآمدی بالا، مطالعه از منظر اهداف و رویکرد‌های نو-متفاوت، در بخش کیفی پژوهش با سایر رهیافت‌های زمینه‌بنیان و در مجموع پژوهش آمیخته به کمک دیگر طرح‌های تحقیق آمیخته در سایر منابع درآمد مالیاتی، مطالعه و تدوین مدل‌های مقایسه‌ای راهبرد‌های مالیاتی کشور‌های درحال توسعه، پیش‌بینی فرار مالیاتی در شرکت‌های مالی، سرمایه‌گذاری و بانک‌ها با استفاده از چارچوب ارائه شده در این پژوهش در مطالعه‌ای جداگانه، بررسی و مطالعه پیش‌بینی فرار مالیاتی با استفاده از سایر الگوریتم‌های داده‌کاوی و انجام پژوهش‌های گسترده و نظام‌مند با موضوع آسیب‌شناسی قوانین مالیاتی با همکاری مشترک سازمان امور مالیاتی، سازمان حسابرسی، دانشگاه‌ها و سایر پژوهشکده‌ها را به عنوان پیشنهاد‌هایی برای پژوهش‌های آینده در زمینه فرار مالیاتی مطرح کرد.

انتهای خبر/191123/